KOLONIALE WANDELING LOCHEM

Fabrikanten en oud-Indisch gasten

Rond Lochem liggen twee landgoederen die een indirecte relatie hebben met Nederlands-Indië. Dat zijn kasteel De Cloese en het landgoed De Heest. Sommige bewoners van deze huizen deden zaken in Suriname of hadden het familiekapitaal deels verworven in Nederlands-Indië. Het stadje Lochem kent verder een Oostindische buurt. Dit keer niet dankzij de bestuurselite die Nederland in de 19de eeuw rijk was, maar onder meer door de textielfabrikant Johan Gerhard Hendrik Hoffman. In de periode 1835-1848 bewoonde hij met zijn vrouw en kinderen de villa Java op de toenmalige Hoge Enk in Lochem. De wandeling voert eerst door het buitengebied en daarna door de stad.

Lengte wandeling:
17 km
Start- en eindpunt:
Station Lochem
Parkeerplaats:
Bij station

Horeca:
Alle in de stad

Print route
Print verhalen
Download Topo GPS bestand

Ook geschikt voor andere GPX apparaten

De route

  1. Ga met je rug naar het station staan en sla rechtsaf. Blijf rechtdoor lopen, langs het voetpad links van het hek tot aan de provinciale weg. Het Twentekanaal oversteken en rechtdoor lopen tot aan het riviertje de Berkel. Steek recht over bij de rotonde Goorseweg. Sla rechtsaf en loop tot het tegelpad met het bordje naar steiger Berkelzomp. (Deze wandeling volgt deels de wandelroute ‘De poort van Lochem’). De wandeling is aangegeven met bordjes Groene voetstap.Loop dit pad in en blijf langs de oever van de Berkel lopen. De Berkel bevindt zich aan je rechterkant. De eerste brug rechts oversteken en direct na de brug weer linksaf de graskade volgen langs de Berkel. Loop om de eerste witte slagboom (privé terrein) heen. Je ziet een tweede witte slagboom waar voor de wandelaar een kleine doorgang is gelaten. Blijf op het pad vlak langs de Berkel lopen. Je ziet links kasteel De Cloese al liggen.
  1. Vervolg je weg langs de Berkel. Net voor de volgende brug sla je rechtsaf en loop je een asfaltweg op. Aan de linkerkant van de weg, voor de beek, sla je linksaf het graswandelpad in bij het bordje “opengesteld voor wandelaars”. Volg vanaf hier de blauwe pijlen. Het pad loopt over het landgoed De Heest en dwars door de velden. Op een gegeven moment zie je verborgen in het struweel links van je het landgoed De Heest.
  1. Bij een witte slagboom rechtdoor lopen. Hier verlaat je de blauwe pijlenroute. Aan het eind van de zandweg voorbij een boerderij linksaf slaan. Waar de weg ophoudt en in een weiland uitkomt rechtsaf. Je loopt langs een sloot en loopt tot aan de windsingel van eiken. Hier rechtsaf het pad tussen de eiken volgen. (De hekken weer sluiten na doorgang). Aan het einde van het pad, rechtsaf slaan. Loop door tot aan de verkeersweg. Hier linksaf slaan. Sla het eerste zand/graspad rechts van de weg in, de Hangzolder, zoals zal blijken aan het eind van dit pad. Hier rechtsaf, het zandpad op richting De Cloese. De asfaltweg oversteken en na het laatste vrijstaande huis (nummer 7), het pad schuin links in slaan: een kerkenpad. Dit pad volgen richting Lochem. Steeds rechtdoor lopen, een asfaltweg oversteken en bij het witte hek rechtdoor lopen een laantje in.  Aan het einde van het pad rechtsaf een asfaltweg inslaan.  Deze gaat over in de Haitsma Mullierlaan laan. Aan het einde van deze weg rechtsaf de Nieuweweg inslaan.
  1. Neem de eerste weg links. Aan het einde van deze weg de Graaf Ottoweg oversteken. Loop de Tuinstraat in richting centrum. Aan het einde van de Tuinstraat sla je linksaf de Smeestraat in die overgaat in de Nieuwstad. Dit is een weg vol herinneringen aan Indië. Vervolg je weg tot je bij een viersprong komt. Aan Nieuwstad nummer 44 heeft Huize Celebes gestaan. De naam staat nog bovenin de gevel. Hier vond later de Nijverheidsschool voor meisjes onderdak. Als je met je rug voor Huize Celebes staat, zie je rechts van je Huize Sumatra liggen hoek Zutphenseweg/Albert Hahnweg en aan de overkant eveneens rechts Huize Borneo aan de Barchemseweg/Zutphenseweg nummer 2.  In het 150 jaar oude pand is nu een kookschool gevestigd In Borneo geheten. Over de geschiedenis van de villa’ s Celebes en Borneo is weinig bekend. Aan de overkant van het kruispunt ligt aan de linkerkant op hoek Barchemseweg/Zwiepseweg nummer 2 Villa Java te pronken.
  1. Sla rechtsaf de Albert Hahn weg in en sla de eerste straat rechts in, de Gloep. Aan het einde van deze straat rechtsaf de Zuiderbleek inslaan. Vervolgens eerste straat links, de Smeestraat, inslaan. De Smeestraat gaat over in de Bierstraat. Je slaat linksaf en loopt de Kleine Markt op. De kerk aan je linkerhand houden. Ter hoogte van de toren sla je linksaf de Kerksteeg in. Aan het eind van de Kerksteeg sla je rechtsaf de Achterstraat in. Aan het eind van deze straat linksaf de Blauwe Torenstraat in. Na de brug sla je direct rechtsaf, loop de Westerbleek op en wandel richting het Bleekhuisje. De gracht ligt rechts van je. Aan de overkant van de gracht zie je de voormalige Synagoge liggen. Aan het einde van de gracht sla je rechtsaf de Walderstraat, een winkelstraat, in. Loop weer richting het oude centrum van Lochem. Je komt nu uit op de Grote Markt. Steek de markt over, houd de kerk rechts, en loop door naar de Molenstraat. Hier linksaf de Molenstraat inlopen. De Graaf Otto weg oversteken, rechtsaf en vervolgens eerste weg links inslaan. Dan weer rechts bij de brug het fietspad over de Berkel volgen. Loop langs de vistrap. Bij de Y-splitsing rechts aanhouden. Aan het eind van de weg rechtsaf slaan en aan de rechterkant blijven lopen. Aan het eind van die weg, eerst oversteken en vervolgens linksaf slaan. Steek het Twentekanaal over en sla rechtsaf naar het station. Einde van deze koloniale wandeling.

Landgoed De Cloese

De Cloese

Landgoed De Cloese is een kasteel dat gebouwd is op een pol in de Berkel rond 1530. Het kasteel werd gesticht door de Lochemse pastoor Sweder van Kervenheim en was tot 1745 in handen van de landadel in Gelre. In dat jaar werd het kasteel verkocht aan Frans Jan van Heeckeren tot Enghuizen. Daarna veranderde het kasteel nog regelmatig van eigenaar tot het in 1928 in handen kwam van Johannes Sickesz (1884-1935), mede-eigenaar van de NV Cacao- en chocoladefabriek Sickesz in Amsterdam. Dat bedrijf gevestigd aan de Brouwersgracht importeerde tevens ruwe suiker en zuidvruchten. De Cacao- en chocoladefabriek van de gebroeders heeft een tijd samengewerkt met Kwatta NV en werd in 1924 door dit bedrijf overgenomen. Het bedrijf Kwatta werd in 1883 opgericht door P. de Bondt en Jozef Gustaaf van Emden. Van Emden was vanaf 1865 tot 1877- dus net na de afschaffing van de slavernij in Suriname- directeur-administrateur van de cacaoplantage  Kwatta, in de buurt van Parimaribo. Kwatta zou een vierde betekenen en verwijzen naar het feit dat een vierde deel van het chocoladerecept uit cacao bestaat. Een andere verklaring verwijst naar quatto, een grote zwarte slingeraap, ook wel bosduivel genoemd, die in het Surinaamse oerwoud leefde. In 1937 kwam het kasteel in handen van de Nederlandse Handel-Maatschappij, opgericht in 1824 op initiatief van koning Willem I (grootaandeelhouder), met het doel de handel tussen Nederland en Nederlands-Indië te bevorderen. In 2003 kwam het kasteel in handen van een projectontwikkelaar die er appartementen in liet bouwen.

Naar route

Landgoed De Heest

De Heest

Landgoed De Heest is meer dan 500 jaar oud en werd in het begin van de 20ste eeuw grondig verbouwd. Het huis werd begin 20ste eeuw door de eigenaar, baron van Heeckeren, verhuurd aan Pim Noothoven van Goor. Pim is een nazaat van Gerrit Benjamin van Goor (Buren, 1816- Gouda 1871) die in 1839 een boekhandel en drukkerij begon en succes had met het uitgeven van onder andere Kramers schoolwoordenboeken. Na zijn overlijden werd de zaak overgenomen door zijn zoons. Zij verkochten de boekhandel, breidden de uitgeversactiviteiten uit en verhuisden de zaak naar Den Haag. Zoals vele Nederlandse uitgeverijen openden ze ook een vestiging in Batavia in het toenmalige Nederlands-Indië. Pim Noothoven van Goor (1881-1932) was een dandy die leefde van het familiefortuin en niets anders deed dan reizen en feestvieren. Het verhaal gaat dat hij de beroemde danseres Isadora Duncan(1877-1927) in het koetshuis van het landgoed liet wonen, maar dat kan helaas niet bevestigd worden. Isadora maakte een weergaloze indruk rond 1900 op haar tijdgenoten. Zij geldt nog steeds als het symbool bij uitstek voor het vrijheidsstreven van de nieuwe kunst in de dans. Ze brak met de strakke normen van het klassieke ballet.

Naar route

Villa Borneo

Nieuweweg

Niet alleen bij de fabrikant  Hoffman, die waarschijnlijk zelf nooit in Indië is geweest, was Lochem in trek. Ook bij Nederlandse en Indische mensen die Lochem waarschijnlijk kenden uit de tijd dat ze studeerden aan de Tropische Landbouwschool in Deventer gingen er graag wonen na hun Indië tijd of brachten er hun verlof door. Lochem werd door oud-Indisch gasten gezien als een aangenaam stadje om te wonen. Men bouwde zelf ook en koos dan echte Indische namen voor de huizen zoals Pondok en Roemah Senang Sekali. Hotel Stad Lochem (links in de bocht, nu appartementen) dat in 1880 de deuren opende aan de Nieuweweg adverteerde zelfs in het Soerabaja’s Handelsblad. Behalve hotels had Lochem ook diverse pensions voor Indische verlofgangers zoals Nieuweweg 38 tot en met 42. Deze huizen zijn herkenbaar aan hun Indische serres en veranda’s. De leerfabrikant Naeff bouwde de huizen aan de Nieuweweg 7, 8 en 10 speciaal voor Indische mensen. Soms was het moeilijk voor oud-Indisch gasten om rond te komen van het kapitaaltje dat ze verzameld hadden. Dan was het armoe troef. De Nieuweweg werd door de mensen uit Lochem wel uitgemaakt voor blikkenschooiersbuurt omdat goedkoop blikvoedsel nog net betaalbaar was voor deze repatrianten.

Naar route

Villa Java

Villa Java

De eerste uitbreiding van de stadskern van Lochem was de zogeheten Indische wijk met als centrum de villa Java die in 1841 werd gebouwd door de textielfabrikant J.G.H. Hoffman. Juist in Hoffmans tijd ging in de textielindustrie de productie flink omhoog doordat bij het weven de smietsspoel werd vervangen door de snelspoel. Daardoor kon men driemaal zo snel weven. Hoffman bezat veertien weefgetouwen die voor de helft door kinderen werden bediend. Dat kinderen twaalf uur per dag op het getouw zaten vond men toen de gewoonste zaak van de wereld. Vaak kregen ze ’s avonds nog een uur of langer les in lezen en schrijven van de stadsschoolmeester. Behalve uit eigen bedrijf betrok Hoffman de katoen van een flink aantal thuiswevers bij wie hij een weefstoel had geplaatst. Het was de eerste nijverheid van enige omvang in Lochem. Hoffmans bedrijf kon floreren doordat hij zaken kon doen met de in 1824 op initiatief van koning Willem I opgerichte Nederlandse Handel-Maatschappij. Deze onderneming van de regering kreeg bijna een monopolie op de handel op Nederlands-Indië en fungeerde in Nederland als een soort nationale investeringsmaatschappij. In Lochem bijvoorbeeld had zij een ontvangstkantoor gevestigd waar Hoffman zijn textiel kon afleveren. De Nederlandse Handel-Maatschappij verscheepte zijn producten naar Nederlands-Indië en bracht ze daar met flinke overheidssteun op de markt. In Nederlands-Indië kocht de handelsmaatschappij tegen een lage prijs de tropische producten op die de Javaanse bevolking verplicht was te verbouwen voor de Europese markt, zoals suiker en koffie. Door dit systeem van goedkope productie van tropische exportgewassen en een gegarandeerde koloniale afzetmarkt kon Nederland zijn schatkist spekken en zijn industrie stimuleren. En niet alleen in Lochem. De Twentse textielindustrie dankte zijn opkomst aan de ‘katoentjes’ die het produceerde voor de Nederlands-Indische markt. Tegen 1840 toen de inkomsten van de fabrikanten een recordhoogte bereikte, rijpte bij Hoffman een lumineus plan. Hij zou buiten de gracht een nieuw centrum stichten, met als inzet de bouw van een villa voor hem en zijn gezin annex katoenweverij. Daarna wilde hij een kerk met pastorie bouwen voor de Afgescheidenen, een uiterst kleine minderheid in Lochem, die ertoe moest bijdragen dat deze groep een beter aanzien kreeg. De kerk met pastorie kreeg de naam Sumatra. Zijn villa de naam Java. Het verhaal gaat dat de weg tussen beide panden destijds Straat Soenda heette. Na 1840 daalden de inkomsten van de fabrikanten die textiel leverden aan de Nederlandse Handel-Maatschappij. In 1844 werd een dieptepunt bereikt. De Javaanse markt was overvoerd en de regering begon de subsidies in te trekken. Op 30 juni 1846 bood Hoffman noodgedwongen zijn bezit te koop aan. Hij verkocht alleen Java en verhuurde het pand Sumatra. In 1848 had hij zoveel schulden dat hij maar één oplossing zag. Hij emigreerde naar Amerika met zijn vrouw, zes dochters en een zoontje, geboren nog net voor hij naar Amerika uitweek. Met het vertrek van de familie kwam ook een eind aan de eerste kerkgemeenschap van de afgescheidenen in Lochem.

Naar route

Bronnen
Hof van Gelre route. Stadswandeling door Lochem
De Poort van Lochem. Wandeling door het unieke coulisselandschap rond de Lochemse Berg en de prachtige Berkelvallei
Monumenten in Nederland. Gelderland (2000-)
www.hoffman.nl/genealogie/Nieuwstad/Lochem
www.Kasteleningelderland.nl Kastelen /cloese en de heest
land van lochem 2008-01 16-24